De gloed van Sint-Petersburg, Jan Brokken

Sint Petersburg heeft onder verschillende namen bekend gestaan, het was Sint Petersburg, Petrograd en Leningrad. Maar alle naamsveranderingen ten spijt is de kern van de stad altijd herkenbaar gebleven.

Het is een stad die in veel opzichten heel anders is dan Moskou. Moskou is Russisch tot op het bot, met de wortels in de Middeleeuwen. Sint Petersburg is in de 18^e eeuw ontstaan uit de visie van één man, tsaar Peter de Grote, die een moderne stad wilde, gericht op Europa. Een stad met bruggen en veel water, geïnspireerd door Amsterdam en Venetië.

Het is een stad waar veel van de beroemde dichters, schrijvers, componisten en andere kunstenaars van Rusland zijn geboren en hebben gewoond en hun stempel op de stad hebben gedrukt. Het is een stad die geleden heeft onder het vreselijke beleg door de Duitsers in de Tweede Wereldoorlog en waar, net zoals in de rest van Rusland, de gevolgen van jarenlange communistische dictatuur nog niet zijn verdwenen.

Jan Brokken was in 1975 in Leningrad en in 2015 opnieuw in Sint Petersburg om naspeuringen te doen voor zijn prachtige roman De kozakkentuin die in 2016 uitkwam.

Tijdens zijn nieuwe reis haalt hij herinneringen op aan zijn eigen reis jaren geleden, maar ook aan de vele mensen die hier hebben gewoond. Overal waar hij komt zijn er restanten van vroeger te vinden.

Dichtregels en fragmenten uit verhalen zijn hier nog springlevend terug te vinden, de geur van het verleden is nog overal vers.

Jan Brokken bezoekt restaurants, kerken, dans- en muziekvoorstellingen, musea en huizen en is op zoek naar de restjes verleden, terwijl de dichtregels hem te binnen schieten en aan alle kanten de geschiedenis met hem mee loopt.

Niets is zo moeilijk een als een oud legendarisch oord jong en dynamisch te houden. In Sint-Petersburg bespeur ik meer heimwee naar de majestueuze jaren van weleer dan een sterke wil om weer dé stad te worden waar alles eerder, beter en heftiger gebeurt dan in de rest van Rusland. De warmte die Sint-Petersburg uitstraalt is de gloed van weleer.

In Sint-Petersburg woonden Dostojevski en Toergenjev, Gogol en Tsjaikovski in dezelfde straat en Jan Brokken legt uit waarom hij wel van Dostojevski, maar niet echt van Toergenjev houdt.

In Sint-Petersburg stond de dichteres Anna Achmatova jarenlang elke dag bij de gevangenis waar haar zoon gevangen zat, in de hoop dat ze nieuws zou krijgen over hem. Nu staat er daar dichtbij een prachtig standbeeld van haar, de dichteres die zoveel had verloren in de dictatuur.

In Sint Petersburg leerde de echtgenote van Osip Mandelstam alle gedichten van haar man uit haar hoofd, omdat het verboden was ze op te schrijven en ze niet wilde dat de gedichten verloren zouden gaan.

Sint-Petersburg is ook de stad waar Poesjkin altijd vereerd werd, zelfs tijdens de terreur van Stalin, zijn werken zijn nooit verboden geweest.

In Sint-Petersburg staat de kathedraal die is gebouwd ter ere van tsaar Alexander II die vermoord werd, hield Malevich zijn beroemdste tentoonstelling met schilderij van het zwarte vierkant op de plek waar altijd een icoon hing.

Het is de stad waar Poetin is geboren en waar hij zijn eerste stappen op het politieke pad zette. De beelden van Lenin zijn nu verdwenen, maar andere zaken zijn ontluisterend hetzelfde gebleven. Nog altijd zal een Rus niet snel zeggen wat hij van de machthebbers vindt, de angst van vroeger zit er nog steeds.

Voor ons ligt alleen ellende,

Zoals ook achter ons ellende ligt,

Blijf nog even bij me zitten,

Blijf alsjeblieft nog even hier…

(Klytsjkov)

Ik heb van Jan Brokken nog maar twee andere boeken gelezen, De vergelding, die ik zozo vond, en De kozakkentuin die ik schitterend vond en dat voor mij zelfs het mooiste boek van 2016 was.

De geur van Sint Petersburg is voor mij nu al een van de mooiste boeken die ik dit jaar zal lezen. In een prachtige stijl weeft Jan Brokken persoonlijke herinneringen, anekdotes, geschiedenis en actualiteit ineen tot een relaas dat er ten eerste voor zorgt dat ik Sint Petersburg zelf wil bezoeken en ten tweede dat ik de gedichten en verhalen van Anna Achmatova, Osip Mandelstam en al die anderen die ik nog niet ken meteen wil lezen.

Geen moment zakt het in, geen moment wordt het saai. De gloed van Sint Petersburg neemt je mee en draagt je helemaal naar Rusland, naar die bijzondere stad aan de Neva. De mooie dichtregels die her en der te vinden zijn, voegen nog een extra (heel Russische) dimensie toe.

Wat had ik nu toch graag

Gespeeld, gedarteld,

Gezegd waar het op staat,

de hele waarheid,

de somberte verschopt,

vermist, verduiveld,

Een ander bij de hand

genomen, zeggend,

Wees lief, we moeten beiden

die kant op.

(Osip Mandelstam)

Mijn bespreking doet helaas op geen enkele manier recht aan dit bijzondere boek, dat als enige minpunt heeft dat het maar 194 bladzijdes heeft. Ik had dolgraag meer willen lezen.

Uitgegeven in 2016 door uitgeverij Atlas Contact

Bladzijdes: 194