De Kozakkentuin, Jan Brokken

Silvia en het boek
In 1849 regeerde in Rusland tsaar Nicolaas I met harde hand. Inspraak van het volk was niet gewenst, kritiek op misstanden zoals het lijfeigenschap al helemaal niet en de geheime politie was alom aanwezig om rebellie in de kiem te smoren.

In Europa was er in 1848 op veel plekken revolutie uitgebroken waarin het volk meer inspraak had geëist. Deze ideeën vonden ook hun weg naar Rusland, waar de roep om verandering steeds harder klonk.

Fjodor Dostojevski was een jonge schrijver die betrokken raakte bij een groep die kritiek had op het beleid van de tsaar. Zijn aandeel was heel klein, hij had in besloten kring een kritische brief voorgelezen, maar dit was voldoende. De hele groep werd opgepakt en de straf was niet mild; iedereen werd ter dood veroordeeld. Pas op het laatste moment van de executie, de doodshemden waren al aangetrokken, werd er gratie verleend.

In plaats van de kogel kreeg Fjodor enkele jaren werkkamp in Siberië. Hier verbleef hij tussen de gewone criminelen, dag en nacht geketend, verstoken van familie, boeken of de mogelijkheden tot een gewoon gesprek.

Na zijn vrijlating uit het kamp, was de straf nog niet voorbij. Hij werd dwangsoldaat, dit betekende dat hij verplicht was in dienst te gaan, hij mocht het district in Siberië niet verlaten en vooral was het hem verboden te publiceren.

Een jonge procureur, net afgestudeerd en pas benoemd en nog niet droog achter de oren, nam in 1854 een functie aan in Siberië. Hij wilde het avontuur tegemoet en enige afstand tot zijn vader creëren. Het was baron Alexander von Wrangel, van Baltisch-Duitse afkomst, die op dat moment 21 jaar oud was.

Hij kreeg van Dostojevski’s broer boeken en brieven mee, met de vraag die bij Fjodor af te geven, want Fjodor zat in hetzelfde district als waar Alexander naar toe ging.
In de eerste instantie was Dostojevski wantrouwend toen hij de oproep van Von Wrangel kreeg om bij hem langs te komen, maar al snel raakten de twee bevriend. In de zomer deelden ze zelfs samen een datsja, De Kozakkentuin.

Hier tuinierden ze wat, ze lazen boeken, ontvingen bezoekers, discussieerden over het leven en over het werk van Alexander.
Het was hier dat Fjodor Dostojevski weer langzaam tot zichzelf kwam en de sporen van zijn gevangenschap van zich af kon schudden. Hij begon weer te schrijven en werd verliefd op de schone Maria, die helaas getrouwd was.

Alexander was Fjodor’s klankbord en degene die zich inzette voor eerherstel zodat Fjodor Dostojevski zich weer vrij zou kunnen vestigen, maar vooral; weer zou kunnen publiceren. Dit was nog geen gemakkelijke taak, al werd het wel bespoedigd doordat in 1855 tsaar Nicolaas I stierf en de troon werd overgenomen door de vriendelijke en hervormingsgezinde tsaar Alexander II. Van hem zou meer clementie te verwachten zijn met het trieste lot van Fjodor Dostojevski. 
Fjodor Dostojevski, portret uit 1872
Met de brieven en de dagboekfragmenten van Alexander von Wrangel als basis heeft Jan Brokken met De Kozakkentuin een absoluut prachtige roman geschreven.
Moeiteloos roept hij het 19e eeuwse Rusland tot leven, waar de Krimoorlog diepe wonden sloeg, waar de tsaar absoluut heerste, waar corruptie in Siberië een wijdverbreid verschijnsel was en waar lijfeigenschap nog tot de normaalste zaak ter wereld behoorde.
Een Rusland waar de liefdes vurig waren, de wanhoop diep kon zijn en waar de schrijvers groots waren.

De beschrijvingen van Siberië, zo ver van de hoofdstad verwijderd dat het bijna een compleet andere wereld leek, met koude winters en warme, korte zomers wordt door Jan Brokken prachtig beschreven. Je ziet exotische volkeren die daar woonden met hun vreemde gebruiken, je neemt een kijkje in de gevangenis en maakt kennis met wereldse dames die smachtten naar nieuws van het hof.

Ook de datsja die Alexander en Fjodor samen huren in de zomer, De Kozakkentuin, laat zich voor je geestesoog uittekenen en samen met beide vrienden werk je daar in de tuin.

Zodra de zomer aanbrak -en dat was al in mei- liet ik alle mogelijke bloemzaden, groentezaden en bollen uit Riga overkomen. We hadden broeibakken ingericht en trokken zaailingen voor. Dostojevski schonk het veel vreugde iets om handen te hebben. Hij hield van tuinieren en herinnerde zich meer dan eens het ouderlijk stukje land uit zijn kindertijd. Dat stukje land had in Moskou gelegen, hij was een echt stadskind, maar kinderen die tussen hoge muren zijn opgegroeid hechten vaak meer aan natuur dan plattelandskinderen.

Voor het terras van het huis legden we bloembedden aan. Het huis zelf was erg vervallen. Het dak lekte, de vloeren zakten in. Meubels moesten we zelf meenemen, het houten huis was leeg. Maar het was er ruim bemeten en er was plaats zat.

De manier waarop de vriendschap zich ontwikkelde is prachtig beschreven, een ook de liefdes die de beide mannen opvatten, Fjodor voor Maria en Alexander voor Katja, die eigenlijk tot mislukken gedoemd zijn, bloeien voor onze ogen op. Beide dames waren getrouwd, maar toen de echtgenoot van Maria stierf, had Fjodor een kans. Hij was bloedserieus in zijn verlangen naar Maria en hij trouwde ook met haar, maar helaas was het huwelijk vanaf het allereerste moment verdoemd. Gelukkig zijn ze samen nooit geworden. 

Alexander was op dat moment al niet meer in Siberië, hij was teruggegaan naar Sint Petersburg waar hij uiteindelijk in diplomatieke dienst zou treden en verschillende tsaren zou dienen.

Triest, maar misschien onvermijdelijk was dat de vriendschap tussen Fjodor en Alexander uiteindelijk ook bekoelde. Door letterlijke afstand, maar ook door de gebeurtenissen in hun beider levens.
Hun mooiste tijd samen, die ook zo betekenisvol is geweest voor het schrijverschap van Fjodor Dostojevski, was toen ze samen De Kozakkentuin deelden.

We hielden ons enthousiast met de bloementuin bezig en gaven die al snel een schitterende aanblik. F.M. hielp me met het begieten van de jonge aanplant. Ik zie hem weer voor me, gelukkig zoals hij toen was; het gezicht bezweet, zonder soldatenjas, met alleen een verschoten roze sitsen gilet aan. Aan zijn nek bungelde een groot uivormig horloge, dat aan een lange ketting van blauwe kralen hing die iemand hem ooit had gegeven.

Veel zeiden we niet tegen elkaar; F.M. ging geheel in zijn bezigheden op en hoewel het een genoeglijke tijdsbesteding voor hem was, had ik altijd de indruk dat hij in gedachten schreef. Terwijl hij de planten besproeide, moesten de voorvallen en de dialogen in hem opwellen.

De Kozakkentuin is gebaseerd op feiten, maar die waren natuurlijk niet compleet omdat er veel brieven en aantekeningen verdwenen zijn. Jan Brokken heeft in dit boek de feiten en het verhaal daartussen overtuigend kunnen vermengen tot een meeslepend boek dat je echt meeneemt naar het Siberië en Rusland van de 19e eeuw en dat je niet loslaat tot de laatste bladzijde.
Een schitterend boek.

Uitgegeven in 2015 door uitgeverij Atlas Contact
Bladzijdes: 329

Reacties

  1. Hoi Bettina, een erg mooie bespreking. Als je wat van Dostojekski zelf wilt lezen: "De broers Karamazov" in de nieuwe vertaling in de Russische bibliotheek van van Oorschot van Arthur Langeveld vind ik zijn mooiste boek. Groetjes, Erik

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Hallo Erik, toevallig heb ik de gebroeders laatst gekregen, dus die staat hier in de kast. Ik ben heel benieuwd hoe ik het vind om iets van hem te lezen, nu ik net over hem gelezen heb.

      Groetjes,

      Verwijderen
    2. Hoi Bettina, je zegt de gebroeders, dan heb je waarschijnlijk een oudere vertaling gekregen. Die is niet zo mooi als de nieuwste maar ook goed te lezen (ik heb ze allebei gelezen en ook nog een Engelse vertaling). Groetjes, Erik

      Verwijderen
    3. Ik heb net even gekeken, het is de Pandora pocket uit 1997 (1000 pagina's) vertaald door Marko Fondse.
      Het is iig geen vertaling uit de jaren '50 oid, dus ik denk dat het mij wel zal meevallen. :-)

      Groetjes,

      Verwijderen
  2. Fijne bespreking! Ik vind Jan Brokken erg mooi schrijven, deze gaat zeker op het lijstje.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Dank je! Ik ken alleen dat boek over Rhoon van Jan Brokken en dat vond ik wel aardig, maar niet meer dan dat. Dit prachtige boek smaakt echter naar meer!

      Groetjes,

      Verwijderen
    2. In het huis van de dichter was mijn eerste kennismaking, vond ik schitterend.

      Verwijderen
  3. Mooie bespreking. Heb je het interview met Jan Brokken gezien in VPRO Boeken?
    Lijkt me interessante aanvulling op het boek over de Krimoorlog wat ik laatst las. Die link had ik zelf nog niet gelegd.
    En wat een mooi woord, "dwangsoldaat". Dat ben ik ook nog geweest :)
    Groetjes,
    Wim

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Dank je, Wim. Nee, die heb ik niet gelezen, maar waarschijnlijk kan ik die wel op Uitzending gemist bekijken :-)
      De Krimoorlog van Figes heb ik hier ook nog staan, ik ben benieuwd. Gelukkig was jij geen dwangsoldaat in Siberie, toch nog net even iets minder prettig! :-)

      Groetjes,

      Verwijderen
  4. Dag Bettina, het boek ligt hier naast mij...........
    Ik weet niet of je Baltische zielen van Jan Brokken hebt gelezen? De levensgeschiedenis van de familie Von Wrangel is beschreven in dat betreffende, prachtige boek van hem.
    Hartelijke groet

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Nee, dat boek ken ik niet, maar ik had er al wel van gehoord. Als ik dat zo hoor, moet ik daar dus naar op zoek!

      Groetjes,

      Verwijderen
  5. Ik had voor dit jaar Baltische zielen op de reader gezet. Na deze bespreking ook meteen maar dit boek gekocht ;-)
    Ik zit momenteel ook in Rusland, bij de Berezina, met Sylvain Tesson op motor met zijspan....

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Ja, ik geloof dat ik ook aan de Baltische zielen moet :-) Fijn om nog meer achtergrond van de Von Wrangels te krijgen.
      Is dat ook een boek, waar jij het over hebt, met die motor?

      Groetjes,

      Verwijderen
    2. Jazeker, dat is het nieuwe boek van Sylvain Tesson en het heet dus Berezina. Nog 20 blz dan heb ik het uit...

      Verwijderen
    3. Ik heb het even opgezocht en het lijkt me heel interessant. Ik heb het dus zelf ook maar besteld :-)

      Groetjes,

      Verwijderen
  6. Wat fijn dat je al die achtergrondinformatie over Dostojevski geeft. Al die dingen wist ik niet. Het boek komt nu hoog op mijn verlanglijstje, zeker nu ik de laatste 2 weken een beetje in Russische sferen verkeer, dankzij de nieuwe BBC-verfilming van Oorlog en Vrede. Volg je die ook? Het is echt iets voor mensen die van Downton Abbey moeten afkicken, want Rose uit die serie speelt hier Natasja ;-)

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Aaaaahhhh, nee, gemist!!!! Wat jammer, maar hopelijk komt het ook nog op de Nederlandse of op de Belgische tv :-)

      Het boek is echt schitterend, ik vond het tenminste bijzonder, bijzonder mooi. En je krijgt het idee dat je Dostojevski echt een beetje leert kennen :-)

      Groetjes,

      Verwijderen
    2. Hoi Anna, is er een nieuwe BBC-serie van Oorlog en vrede? Die ga ik beslist kijken. Groetjes, Erik

      Verwijderen
    3. Ja, op zondag op BBC 1. Hij is al even bezig, dus de eerste twee afleveringen heb je helaas gemist, maar die kun je ongetwijfeld als torrent downloaden. Ik neem aan dat je weet hoe dat moet.

      Verwijderen
    4. Herstel: de eerste drie afleveringen...

      Verwijderen
    5. Fijn als er een goed gelukte verfilming/serie is gemaakt van zo'n verhaal. Soms kan het daar een beetje mis in gaan. (laatste versie Anna Karenina vond ik niet heel erg goed)
      Iets om naar uit te kijken iig!

      Groetjes,

      Verwijderen

Een reactie posten

Populaire posts